„ILUZJE WSZECHWŁADZY. Architektura i codzienność pod okupacją niemiecką”
wystawa
18.10.2024–9.02.2025
Kuratorka: Aleksandra Paradowska
Producent wystawy: Bartosz Wiśniewski
Aranżacja: Wojciech Luchowski
Identyfikacja wizualna: Piotr Kacprzak
Współpraca kuratorska: Annika Wienert
Konsultacje historyczne: Christhardt Henschel, Katarzyna Woniak
Wystawa przedstawiała niemiecką okupację z perspektywy architektury i życia codziennego w ustanowionym przez Niemców w 1939 roku Warthegau (Kraju Warty). Nowy porządek wprowadzany podczas II wojny światowej miał skutkować całkowitą germanizacją zajętego obszaru. Architektura była jednym z kluczowych narzędzi realizacji tej polityki i ramą dla funkcjonującej pod okupacją społeczności. Po to, by potęgować iluzje swojej wszechwładzy, plany i działania niemieckich decydentów były rozpowszechniane za pośrednictwem prasy, radia i kin.
Centrum Kultury ZAMEK nie bez powodu podejmuje temat konsekwencji okupacji niemieckiej. Nasza siedziba, dawny zamek cesarski Wilhelma II, został zaadaptowany i przebudowany zgodnie z wytycznymi władz okupacyjnych. Stacjonował tu Arthur Greiser, namiestnik Kraju Warty realizujący plan stworzenia wzorcowego okręgu, który miał służyć jako przykład do naśladowania na kolejnych zdobywanych przez Rzeszę ziemiach. Docelowo zamek miał zostać jedną z siedzib Hitlera. Wnętrza budowli odzwierciedlają dążenia okupantów, tytułowych iluzji totalnej władzy.
Opowieść o okupowanych i okupantach rozpoczynała się na wystawie symbolicznym zestawieniem eksponatów. Pozostałości zniszczonych przez Niemców budynków i pomników eksponowane w przedsionku, zostały zestawione z nazistowską mapą Warthegau prezentowaną w Sali Wystaw. Ekspozycja prezentowała liczne obiekty – plany, fotografie, mapy, dzieła sztuki oraz przedmioty codziennego użytku, które przedstawiają okupację z perspektywy zarówno władz, jak i lokalnej ludności: polskiej, żydowskiej, niemieckiej.
– Zależało mi na tym, by okupacyjną rzeczywistość ilustrowały na wystawie obiekty historyczne reprezentujące okupowanych i okupantów, żyjących zarazem obok siebie i w oddzieleniu. Udało nam się pozyskać eksponaty zarówno z polskich muzeów, jak i instytucji niemieckich i austriackich, ale też z archiwów oraz zbiorów prywatnych. To niepowtarzalna szansa, by zobaczyć je we wnętrzach Zamku, które są również znaczącym kontekstem mojej narracji – opowiadała Aleksandra Paradowska, kuratorka wystawy.
Integralną częścią ekspozycji była wykonana specjalnie na wystawę instalacja artystyczna Izy Tarasewicz, stworzona w przestrzeni planowanego gabinetu Hitlera. Praca stanowiła wieloznaczny komentarz do historii, zarówno tej dawnej, jak i piszącej się aktualnie. W 2025 roku minęło 80 lat od zakończenia II wojny światowej i „Iluzje wszechwładzy” podkreślały, jak ważne jest wyciąganie wniosków z historii.
Wystawa „Iluzje wszechwładzy” to historyczna i artystyczna ekspozycja, która miała skłaniać do głębokiej refleksji nad skutkami okupacji, sposobami zawładnięcia codziennością i znaczeniem przemocy w historii wielu narodów. Była próbą pokazania śladów i mechanizmów władzy, stosowania represji, zniewolenia i propagandy, które podczas II wojny światowej przyniosły milionom ludzi cierpienie i śmierć.
– Świat, w którym dzisiaj żyjemy, zdaje się zapominać o tragicznych doświadczeniach II wojny światowej. Na naszych oczach powracają ‒ autorytaryzmy, imperialne ambicje, podziały, nietolerancja, ekstremizmy, radykalizacje nastrojów nacjonalistycznych, przywołując mroczne skojarzenia. Okazuje się, że totalitaryzm może pojawić się w każdym narodzie i czasie, ale powinien budzić w nas niezgodę na powtarzanie bolesnych doświadczeń. Wystawą skłaniamy do refleksji nie tylko nad przeszłością, ale również zachęcamy do przemyśleń nad aktualną sytuacją konfliktów, propagandy i iluzji wszechwładzy, które niszczą życie ludzi w różnych częściach świata – mówiła dyrektorka Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu, Anna Hryniewiecka.
Organizator: Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu
Partnerzy: Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie, Fundacja im. Maxa Webera
Wystawę współfinansowano ze środków Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.
Wydarzenia towarzyszące: