MOC TRUCHLEJE. DEBATY O POLSKIM KATOLICYZMIE

marzec – maj 2016
kurator programu: prof. Przemysław Czapliński
identyfikacja wizualna: Marcin Markowski
organizator: Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu

1050. rocznica przyjęcia przez nasz kraj chrztu stała się w Centrum Kultury ZAMEK pretekstem do przyjrzenia się współczesnej tożsamości Polaków. Jak chrześcijaństwo wpłynęło na to, kim obecnie jesteśmy? Pytanie to było punktem wyjścia do skonstruowania interdyscyplinarnego programu #1050, którego część stanowił cykl debat o polskim katolicyzmie pt. „Moc truchleje”.

Większość sporów o Kościół toczonych jest albo ze złą wiarą, albo z nadmiarem dobrej. Skoro jednak słowo „katolik” wzięte z greki oznacza „uniwersalny”, „powszechny”, „ogólny”, to postanowiliśmy właśnie „powszechność” potraktować jako wartość nadrzędną. Katolicyzm i kościół katolicki uznajemy  bowiem za kontekst wszelkich spraw powszechnych w Polsce, a zarazem sądzimy, że żadne sprawy powszechne nie powinny być omawiane bez udziału powszechnego. W czterech blokach tematycznych znalazły się zagadnienia, które pozwoliły usytuować Kościół w kontekście współczesnej polskiej samowiedzy, polityki, ekonomii i kultury. Zarazem zagadnienia zostały pomyślane tak, aby Kościół nie był w debacie instrumentalizowany ani traktowany stronniczo. Zależało nam bowiem na rzetelnej dyskusji, która doprowadzi do sprecyzowania przyczyn rozmaitych konfliktów i podstaw możliwych sojuszy. Aby ten cel osiągnąć, zaprosiliśmy do poszczególnych tematów gości reprezentujących różne poglądy, instytucje i dziedziny wiedzy.

Program spotkań:
9.03.2016 „Kto ty jesteś? katolicyzm jako element tożsamości zbiorowej i jako tożsamościowe zadanie”
dyskutanci: prof. AH Tadeusz Bartoś, prof. Dariusz Kosiński, Zuzanna Radzik, moderator: prof. Przemysław Czapliński
Punktem wyjścia debaty były proste pytania: od kiedy istnieje w kulturze polskiej zbitka pojęciowa „Polak-katolik”? Jakie są konsekwencje połączenia kategorii narodowej (Polak) z uniwersalną religią katolicką? Co powinno charakteryzować „Polaka-katolika”, a co cechuje go w praktyce? Jak przedstawia się i skąd się wywodzi moralność dnia powszedniego polskiego katolicyzmu? Jak zdefiniować polskość w kontekście innych wyznań lub postaw ateistycznych?

6.04.2016 „Kościół i państwo – w poszukiwaniu dobrych relacji”
dyskutanci: Jarosław Makowski, prof. Ewa Łętowska, dr hab. Elżbieta Adamiak, moderator: Artur Sporniak
Debata dotyczyła podstaw relacji Państwo-Kościół w Polsce po 1989 roku. Zależało nam na omówieniu decyzji i umów politycznych, które ustanowiły nowy porządek (art. 25 Konstytucji, konkordat), na sposobach ich realizacji, szansach i niebezpieczeństwach wpływu Kościoła na władzę ustawodawczą i wykonawczą. W dyskusji chcieliśmy także, poprzez porównanie z innymi modelami europejskimi (Francja, Niemcy, Hiszpania, Włochy), uzyskać obraz dobrych i złych stron polskiego wzorca.

27.04.2016 „Kościół i kultura – mecenat, granice wolności”
dyskutanci: dr Jakub Dąbrowski, prof. UAP Izabela Kowalczyk, ks. prof. KUL Alfred Wierzbicki, moderator: Dariusz Rosiak

Debata trzecia, poświęcona kulturze, ześrodkowana była na przygodach Kościoła ze sztuką i sztuki z Kościołem. Punktem wyjścia rozmowy uczyniliśmy lata 80., które w polskiej historii wiążą się z przyjęciem przez Kościół funkcji mecenasa wobec wielu niereligijnych i niekatolickich działań artystycznych/ kulturowych (koncerty, wystawy, spotkania dyskusyjne, wieczory poetyckie, spektakle teatralne). Ostatnia dekada PRL-u została porównana z okresem późniejszym, dla którego cechą charakterystyczną jest stopniowe ideologiczne zawężania pola sztuki tolerowanej przez Kościół oraz wielokrotne kwestionowanie prawa artystów do swobody wypowiedzi i zaskarżanie konkretnych dzieł sztuki (zwłaszcza filmów i wystaw z zakresu sztuk wizualnych). W ramach dyskusji omawialiśmy przyczyny konfliktu między konstytucyjnym prawem do swobody wypowiedzi i kodeksowym zapisem o obrazie uczuć religijnych. W szerszym ujęciu pytaliśmy o następujące kwestie: estetyka polskiego katolicyzmu; Kościół jako mecenas i Kościół jako strona w sporze z artystami; obszary drażliwe polskiej kultury (katolicyzm i tabu).

18.05.2016 „Ziemia, nasz wspólny dom. Kościół wobec środowiska naturalnego”
dyskutanci: o. dr Stanisław Jaromi OFMConv, dr Dominika Kozłowska, moderatorka: Zuzanna Radzik
Debata finalna nawiązywała  do słów Jana Pawła II, który w jednej z encyklik stwierdził, że ludzkość potrzebuje „nawrócenia ekologicznego”. W dyskusji próbowaliśmy określić horyzonty ekologiczne katolicyzmu (a więc potoczną eko-świadomość) i tkwiące w katolicyzmie potencje zmiany nastawienia do środowiska. Interesowały nas wątki ekologiczne w nauczaniu katechetycznym i w praktyce kazalniczej, a także możliwe sojusze między katolicyzmem i innymi ideologiami dzisiejszej Polski zainteresowanymi ochroną środowiska.

Gości debat poprosiliśmy o napisanie tekstów, które złożyły się na wydawnictwo, „Moc truchleje. Wielogłos o polskim katolicyzmie”. Jej cztery części odzwierciedlają kolejność zamkowych dyskusji.

„Niniejsza książka, pisze prof. Przemysław Czapliński we wstępie, powstała z przekonania, że w trakcie obchodów 1050. rocznicy chrztu Polski nie może zabraknąć ryzyka. Nie chodziło przy tym o demonstracje czy kontrdemonstracje, lecz o ryzyko pytań i wyrazistych odpowiedzi. (…) Ktoś mógłby uznać, że książka sprowokowana rocznicowymi obchodami straciła na aktualności, skoro rocznica już minęła. Wydaje się jednak, że – na dobre i złe – jest przeciwnie: książka zachowa swoją aktualność, dopóki obawy wyrażone przez autorów będę słuszne, a nadzieje uzasadnione”.

„MOC TRUCHLEJE. WIELOGŁOS O POLSKIM KATOLICYZMIE”
wstęp i redakcja : Przemysław Czapliński
korekta: Karol Francuzik, Anna Borzeskowska
projekt graficzny: Marcin Markowski
ISBN: 978-83-947011-4-7
wydawca: Centrum Kultury ZAMEK, Poznań 2018

spis treści:
Przemysław Czapliński, „Niezgoda buduje”
I „Katolicyzm jako element tożsamości zbiorowej i jako tożsamościowe zadanie”: Dariusz Kosiński („Między Kalwarią a Krakowskim Przedmieściem”); Zuzanna Radzik („Katolik i jego katolickość”); Tadeusz Bartoś „Próby dyskursów. O Kościele katolickim w Polsce wielogłos wewnętrzny”)
II „Kościół i państwo – w poszukiwaniu dobrych relacji”: Ewa Łętowska („Ułomna labilność zamiast stabilności i przewidywalności. Trzy paradoksy regulacji stosunków państwo-kościół”); Elżbieta Adamiak („Kościół i Państwo”); Jarosław Makowski „Kiedy Kościół staje się wrogiem Kościoła”); Przemysław Czapliński („Rocznicowa utopia”)
III „Kościół i kultura – mecenat, granice wolności”: Izabela Kowalczyk („Sztuka współczesna jako probierz demokracji”); Alfred Wierzbicki („Kościół i kultura – mecenat, granice wolności”); Jakub Dąbrowski („Przepraszam, którędy na Golgotę? — kilka uwag o wolności artystycznej wypowiedzi i kulturowych wojnach”)
IV „Ziemia, nasz wspólny dom. Kościół wobec środowiska naturalnego”: Stanisław Jaromi („W stronę ekologii integralnej i braterstwa uniwersalnego”); Dominika Kozłowska („Zielony Kościół”); Przemysław Czapliński („Nowy uniwersalizm)