DZIKIE MIASTO

maj–sierpień 2021

organizator: Centrum Kultury ZAMEK w Poznaniu

Czy miasto może być „dzikie”? Czy są w nim przestrzenie, którym człowiek nie narzuci swojego porządku? Co się dzieje na „nieużytkach”, kto je zamieszkuje i jak do tego doszło, że nie zostały podzielone, wycenione i zagospodarowane? Cykl spotkań „Dzikie miasto” posłużył nam jako zachęta do wyruszenia w teren i spojrzenia na miasto jako na miejsce empatycznego współegzystowania roślin, zwierząt i ludzi. Kluczowe były dla nas „relacje” i próby zdefiniowania ich na nowo. Zerkaliśmy w przeszłość i sprawdzaliśmy, czy rozwiązania urbanistyczne sprzed lat, mogłyby się sprawdzić dziś, w dobie kryzysu klimatycznego. Z urbanistą i zielarkami wybraliśmy się na spacer, żeby zrozumieć ekosystemy miejskich dziczy. Zastanawialiśmy się, czy jesteśmy w stanie troszczyć się o miejską przyrodę nie ze strachu przed kryzysem klimatycznym, ale w poczuciu wdzięczności i świadomości, że korzystamy z jednego, wspólnego, życiodajnego ekosystemu? Zwierzęta i rośliny miejskie nie respektują praw i granic narzuconych przez człowieka. Wyrywają się spod naszej kontroli, wzbudzając niepokój ludzkich mieszkańców. Czy słusznie? Do rozmów i wypraw w teren zaprosiliśmy ekspertów/ekspertki, aktywistów/aktywistki, przyrodników/przyrodniczki oraz artystkę wizualną, która nasze refleksje zinterpretowała narzędziami sztuki. Chcieliśmy wspólnie spojrzeć na miasto z nowej perspektywy. Wierzymy, że jest dobra, bo zakłada pokojowe współistnienie organizmów z wielu światów. Wydaje nam się, że jest ono konieczne do zachowania równowagi w świecie podlegającym nieustannej presji człowieka w epoce antropocenu i kapitałocenu.

Program spotkań:

6.05.2021

Trudne sąsiedztwo? Wokół „Tarmosi” ‒ spotkanie z Tomaszem Samojlikiem

moderacja: Maria Krześlak-Kandziora, współpraca: Wydawnictwo AGORA dla Dzieci

Niewinna bajka Tomasza Samojlika o borsukach stała się pretekstem do rozmowy o współdzieleniu miejsca do życia i trudnych, ale wartych pielęgnowania relacjach. Historia skonsultowana z przyrodnikami odsłania świat zwierzęcych zwyczajów, które równocześnie dużo mówią o naszym, ludzkim stosunku do niechcianych gości w granicach naszych krajów czy miast.

Spotkanie było skierowane do nauczycieli, rodziców i edukatorów.

18.05.2021

„Betonoza” – spotkanie z Janem Mencwelem

moderacja: Adam Robiński, współpraca: Wydawnictwo Krytyki Politycznej

„Betonoza” Jana Mencwela jest w pewnym sensie skondensowaną historią naszej – mieszkańców miast – relacji z „dzikim”. Dlaczego pozwalamy odbierać sobie niepokorne rzeki, betonujemy ich brzegi? Dlaczego wtłaczamy „miejską zieleń” w twarde ramy, choć naukowcy i termometry ostrzegają – miasta bez dużych drzew, zarośli, trawy zostaną pozbawione wilgoci i chłodu. A przecież lata będą coraz gorętsze, musimy się przed tym zabezpieczyć. Podczas spotkania z Janem Mencwelem udaliśmy się na wycieczkę w czasie ‒ śladami dawnych projektantów miast. Zastanawialiśmy się, co możemy dziś zrobić, jak skorzystać z wiedzy tych, którzy zwracali uwagę na hydrologię i hydrobotanikę, na prądy powietrza i zielone miejsca odpoczynku, projektując przestrzenie do życia ludzi. Rozmawialiśmy o potrzebach naszych i przyrody, o polityce i aktywizmie, o mieście, w którym nie tylko chce się żyć, ale i DA SIĘ żyć.

19.06.2021

Ptaki Zamku – spacer z Pawłem Pstrokońskim

prowadzenie: Maria Krześlak-Kandziora, współpraca: Wydawnictwo Czarne

W narożnikach okien jego mieszkania można spotkać lotnych sąsiadów – jaskółki oknówki. Paweł Pstrokoński nie ma do nich pretensji, że trochę hałasują i nieco brudzą. Znikają wraz z chłodami jesieni, pojawiają się na wiosnę. Przez te kilka miesięcy oferują mieszkańcom wysokich bloków najpiękniejsze widowisko – burzliwe ptasie życie, rodzenie się kolejnych pokoleń, karmienie, wyprowadzanie dzieci z gniazd, dramaty utraty domu. Pstrokoński tak pokochał oknówki, że zadedykował im swoją książkę: „Wszystkie okna dla oknówek. Ptasie historie z sąsiedztwa”. Z Pawłem Pstrokońskim wybraliśmy się na spotkanie-spacer, by poznać ptaki, które do życia wybrały centrum miasta i zrozumieć – dlaczego?

24.07.2021

Dzikie – spacer botaniczno-urbanistyczny

prowadzenie: Jakub Głaz, Stowarzyszenie Dziewczyny w Naturze: Sara Grolewska i Anna Gruszka

Podczas spaceru zadaliśmy sobie pytania o rolę dzikich miejsc w mieście. Dla kogo, oprócz człowieka, dzikie ma wartość. Przeprowadziliśmy botaniczne rozpoznania, odkrywaliśmy ludzko-nieludzkie historie. Zastanawialiśmy się czy „dzikie” w mieście wymaga natychmiastowej ingerencji człowieka, czy jest elementem budzącym strach, a może azylem? Dla kogo? Naszymi przewodnikami były zielarki Anna Gruszka i Sara Grolewska oraz urbanista Jakub Głaz.

„Dzicz do kwadratu. „Chaszczy”, „nieużytków” i „samosiejek” w Poznaniu nie brakuje. Różna i nie zawsze oczywista jest ich geneza, ale tylko jeden teren jest wybitnie niedostępny, tajemniczy oraz odmienny od pozostałych. I leży w samym centrum! – tak Jakub Głaz zapraszał na spacer botaniczno-urbanistyczny organizowany w ramach cyklu „Dzikie miasto” na łamach bloga zamekczyta.pl

3.08.2021

Sekretne życie roślin w mieście – spotkanie z Urszulą Zajączkowską

prowadzenie: Anita Jarzyna

„(…) Miejskie ekosystemy nie są miejscami pokojowej koegzystencji, ale raczej rywalizacji, zaś rośliny jako istotne przejawy tego, co żywe, nieustannie wymykają się ludzkiej próbie ich okiełznania, uczynienia produktywnym, zaprzęgnięcia do świadczenia różnorodnych usług” – pisze Marek Krajewski w eseju ”Rośliny/Miasto. O tożsamości życia” opublikowanym w projekcie książkowym „ZOEpolis” (Fundacja Bęc Zmiana). Miasto tylko pozornie jest tworem podporządkowanym człowiekowi. To homo sapiens ustala tu reguły, to prawda, ale czy rośliny nie wymykają się im dzień w dzień, z sekundy na sekundę? Spontaniczny wzrost roślin nie zachodzi tylko na miejskich nieużytkach. Właściwie nie istnieje inny wzrost, niż spontaniczny, a „wyjątkowe są te biotopy, które człowiekowi udaje się w pełni podporządkować swojej woli, określać formę i kształt tego, co żywe.” Kto zatem tworzy miasto? Otwierając szeroko oczy próbujemy uchwycić złożoność pozornie tylko ludzkiego ekosystemu. Można go opisywać językiem nauki, a można sięgnąć po język botanicznie zagadkowy, wpuszczający nas bocznymi drzwiami w świat roślin. Urszula Zajączkowska zagląda w zielone tkanki przez mikroskop, ale jednocześnie wie, że pokrzywa, apofit, azotolubny towarzysz człowieka ma tu, w mieście swoje sprawy. Spojrzenie badaczki i poetki pozwala pozbyć się perspektywy antropocentrycznej. Po lekturze „Minimum” (Warstwy) i „Patyków, badyli” (Marginesy) doświadczamy swego rodzaju slow motion. Spod chodników, ze schodów, ze szczelin i tam, gdzie choć gram ziemi – kiełkują chwasty, zielone, rośliny. Nie oglądając się na nas, rozsadzają linie proste, według których człowiek porządkuje przestrzeń, nie baczą na kamery i tablice zakazu.

Realizacja spotkania

Do rozmowy o subnaturze, o tym, kim są rośliny, które do życia wybrały ludzkie towarzystwo, o przestrzeni miasta rozsadzanej przez spontaniczny wzrost zaprosiliśmy socjologa Marka Krajewskiego oraz botaniczkę i poetkę – Urszulę Zajączkowską. Markowi Krajewskiemu nie udało się z nami połączyć z Alp, to jeden z tych momentów, gdy tęskniliśmy za rozmowami wyłącznie twarzą w twarz, z publicznością, sprzed rzeczywistości pandemicznej. Mamy poczucie, że warto odnotowywać te momenty, kiedy coś się łamie w turbokapitalistycznym świecie, choćby sieć internetowa, wydawałoby się, oplatająca szczelnie całą planetę. A jednak nie, jednak czasem jesteśmy sami ze sobą, wśród cicho rosnących roślin. Spotkanie poprowadziła wnikliwa czytelniczka, badaczka literatury Anita Jarzyna.

PROJEKT TOWARZYSZĄCY CYKLOWI DZIKIE MIASTO: „PLANTAE MALUM” – WYSTAWA ANNY KĘDZIORY

6.11.2021–9.01.2022

Galeria Fotografii pf

Cykl spotkań Dzikie Miasto był próbą podjęcia tematów wynikających z relacji człowiek-przyroda w odpowiedzi na konieczność renegocjacji hierarchii istnień (człowiek nie może być dłużej postrzegany jako „korona stworzenia”), znalezienie nowego języka opisującego rzeczywistość doby kryzysu klimatycznego. Przyglądanie się naszej zdolności do adaptacji, to również poznanie naszych najbliższych sąsiadów, tych nie-ludzkich. Naturalną koleją rzeczy, zaprosiliśmy do Zamku Annę Kędziorę, która pracowała wówczas nad wizualnym przedstawieniem relacji ludzie-chwasty, rośliny złe, plantae malum. Wystawę objęli opieką Dominika Karalus i Wojciech Luchowski z zamkowej Galerii Fotografii pf.

Plantae Malum

Premierowa wystawa „Plantae Malum” była wynikiem wieloletnich zainteresowań artystki krajobrazem jako dynamicznym procesem w sieci skomplikowanych kontekstów – kulturowych, historycznych, politycznych i ekonomicznych. Artystka skoncentrowała się na negocjacji przestrzeni życiowej ludzi i roślin sklasyfikowanych z perspektywy czysto antropocentrycznej jako rośliny „złe”.

Bez człowieka, określającego przydatność wybranych gatunków, pojęcie „chwasty” nie istnieje. Zakwalifikowanie do tej nienaukowej kategorii jest czymś więcej niż potrzebą usystematyzowania, nie pozostaje bez realnych konsekwencji. „Chwasty” są jedyną grupą roślin, którą niszczy się w skali przemysłowej. Mimo często imponujących możliwości adaptacyjnych coraz więcej z nich posiada już status zagrożonych.

„Plantae Malum” to swoiste herbarium roślin odrzuconych. To czuła obserwacja prowadzona językiem wizualnym z pogranicza estetyki laboratorium i kunstkamery, próba odwrócenia mechanizmów kształtujących relacje z roślinami „niepożądanymi” oraz włączenia ich na powrót do żywego botanicznego imaginarium, wbrew dotychczasowemu wykluczeniu.

O artystce

Anna Kędziora − artystka wizualna i kuratorka, adiunkt w Katedrze Fotografii na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. Absolwentka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu. Kuratorka wystaw prezentowanych na festiwalach fotografii w Polsce i za granicą. Współorganizatorka międzynarodowego konkursu Poznań Photo Diploma Award.

Od kilku lat szeroki obszar swoich poszukiwań twórczych określa roboczym tytułem „Conflicted Landscapes” − jego osią jest krajobraz rozumiany jako proces, dynamiczny konstrukt, sieć relacji między ludźmi (choć nie tylko) a miejscem, w różnych kontekstach − historycznym, społecznym, ekologicznym. Projekty Anny Kędziory dotyczyły m.in. relacji krajobrazu i władzy, krajobrazu i traumy, krajobrazu i straty. Głównym medium, od którego wychodzi, jest fotografia i myślenie fotograficzne. Do swojej praktyki włącza także wideo, obiekty, ceramikę. Prezentowała swoje prace na wystawach indywidualnych, zbiorowych oraz na konferencjach w Polsce, Niemczech, Austrii, Hiszpanii, Grecji, Walii, Szwecji, Indonezji, Korei, Białorusi, Litwie i Słowacji.

Przy okazji oprowadzania po wystawie „Plantae Malum”, z autorką Anną Kędziorą i odpowiedzialnym za aranżację ekspozycji Wojciechem Luchowskim rozmawiał Michał Sita, wywiad ukazał się na łamach portalu Kultura u Podstaw.