Oko pamięci Horst Hoheisel & Andreas Knitz

Oko pamięci

Horst Hoheisel & Andreas Knitz

13.09.–12.10.2014

producent wystawy: Magdalena Tomczewska

Wystawa „Oko pamięci” była pierwszą w Polsce prezentacją dokonań duetu artystów Horsta Hoheisela i Andreasa Knitza. Twórcy działają razem od dwudziestu lat, a w swoich dziełach podejmują w sposób niekonwencjonalny tematykę upamiętniania. Znani są jako autorzy realizacji, które upamiętniają ofiary zbrodni nazistowskiej Trzeciej Rzeszy Niemieckiej. Ich prace określane są mianem „kontrpomników”, jako że nie są to typowe pomniki, ale obiekty architektoniczne lub przestrzenne oraz instalacje bardzo silnie osadzone w kontekście historycznym i społecznym miejsca, w którym powstają.

Również na wystawę w Poznaniu artyści przygotowali dzieło wyjątkowe i możliwe do realizacji wyłącznie w tym miejscu. Odnieśli się do historii dwóch budynków: dawnej synagogi przerobionej przez nazistów na pływalnię oraz kaplicy dawnego Zamku Cesarskiego, zniszczonej przez nazistów i przerobionej na gabinet Adolfa Hitlera. Hitlerowcy zaplanowali gabinet swego wodza w miejscu sakralnym, aby symbolicznie spotęgować jego władzę. Zaś zmieniając synagogę w pływalnię, dokonali aktu zbezczeszczenia żydowskiej świątyni. Hoheisel i Knitz zdemontowali elementy wyposażenia basenu i przenieśli je do dawnego gabinetu Hitlera. W ten sposób dokonali symbolicznego gestu profanacji i desakralizacji tej przestrzeni władzy. Zarazem, przypominając o zbezczeszczeniu synagogi, raz jeszcze przywrócili pamięć o zbrodniach Holokaustu.

Oprócz opisanej pracy site-specific mieszczącej się w Sali Kominkowej, na wystawie w Centrum Kultury ZAMEK, prezentowana jest dokumentacja fotograficzna wcześniejszych „kontrpomników” Hoheisela i Knitza, które artyści zrealizowali w wielu miastach od Tel Avivu po Sao Paulo, a także rysunki Horsta Hoheisela i Rodrigo Yanesa. Ta część wystawy eksponowana jest w dawnych salach cesarskich.

Przed wieżą zegarową Zamku zobaczyć można było jeszcze jeden niekonwencjonalny „kontrpomnik” – mobilną betonową rzeźbę Szarego Autobusu. Powstał on w 2006 roku dla upamiętnienia ofiar nazistowskiej eutanazji w Niemczech i Europie. Rzeźbę pojazdu wzorowano na pocztowych samochodach transportowych wykorzystywanych dla kamuflażu. Autami tymi przewożono pacjentów chorych psychicznie do ośrodków eutanazyjnych. Szary Autobus pomyślany został jako „pojazd pamięci” symbolizujący ofiary, sprawców i sam zbrodniczy czyn. Autobus zmienia lokalizację, w 2008 roku stał przed Filharmonią Berlińską przy Tiergartenstrasse 4 w Berlinie, gdzie mieściła się centrala Akcji T-4, by podążać dalej. Dotychczas przebył pięć tysięcy kilometrów i prezentowany był w bardzo wielu miastach.

Fotografia przedstawia fragment synagogi przebudowanej na pływalnię. Wnętrze pokazane jest z perspektywy okrągłego otworu wentylacyjnego, zabezpieczonego metalowymi prętami. Obraz jest dość niewyraźny, ale można dostrzec pomarańczowe kafelki, które swoją barwę zawdzięczają zapewne wpadającemu światłu, oraz trudne do zidentyfikowania inne elementy wyposażenia basenu.

Na fotografii widzimy białą makietę synagogi, która została przebudowana na pływalnię. Makieta została postawiona na białym postumencie i znajduje się w zabytkowej, drewnianej sali Zamku.

Fotografia przedstawia obecną Salę Kominkową, będącą dawniej fragmentem kaplicy Zamku Cesarskiego, zniszczonej przez nazistów i przerobionej na gabinet Adolfa Hitlera. W czterech narożnikach pomieszczenia, na marmurowej, bordowej podłodze ułożono zdemontowane, niebieskie drabinki z pływalni, które tworzą jakby krzyż. Na ścianach z szarego marmuru widzimy zapalone kinkiety oraz drzwi wejściowe pośrodku. Z białego sufitu zwisa duży, zabytkowy żyrandol.

Fotografia przedstawia jedną z sal Centrum Kultury ZAMEK. Na pierwszym planie, na podłodze znajdują się symbolicznie rozsypane, zdemontowane z pływalni białe kafelki, a właściwie powstały z nich gruz. Drugi plan stanowi duże okno oraz dwa szklane, zabytkowe kinkiety. Ściany pomieszczenia pomalowane są na kolor bordowy.

Na kolorowej fotografii widzimy drewnianą podłogę, na której położono kilka niemieckich książek.

Zdjęcie przedstawia fragment starych okien, do których przyklejono białe, małe kartki papieru ze szkicowymi rysunkami różnych postaci.

Na fotografii widzimy betonową rzeźbę szarego autobusu, stojącego na płycie parkingowej, tuż przy zamkowej wieży, pod dużym balkonem. Są to dwa szare odlewy przepołowionego pojazdu. Budynek zamku zbudowany jest z piaskowca. Z lewej strony widzimy fragment miasta oraz niebo.

Na fotografii widzimy fragment aranżacji wystawy z kilkoma pracami. Są to, rozwieszone na zabytkowych, drewnianych ścianach: wielkoformatowe, czarno-białe fotografie, duża, metalowa klatka dla ptaków oraz fragment gabloty. Podłoga sali wyłożona jest parkietem, ściany są drewniane, a sufit biały. W tylnej części widzimy otwarte drzwi prowadzące do kolejnego pomieszczenia, zaś po lewej stronie marmurowy kominek, w otworze którego znajduje się telewizor.

Zdjęcie przedstawia plakat do wystawy, w którym wykorzystano fotografię pływalni, pokazanej z perspektywy otworu wentylacyjnego. W górnej części znajduje się tytuł wystawy w języku polskim i angielskim oraz miejsce i daty ekspozycji. W dolnej części plakatu widzimy pasek z logotypami organizatorów i parterów wystawy.